Trẻ em là những mầm non tương lai của xã hội, cần được yêu thương, bảo vệ và tạo điều kiện phát triển toàn diện. Nhận thức được tầm quan trọng này, năm 1989, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã thông qua Công ước về Quyền Trẻ Em (CRC), trở thành văn kiện quốc tế quan trọng nhất về quyền trẻ em, được 196 quốc gia phê chuẩn. Việt Nam cũng là một trong những nước đi đầu trong việc thực thi công ước này, thể hiện sự cam kết mạnh mẽ đối với thế hệ tương lai. Vậy CRC đã quy định những quyền cơ bản nào của trẻ em, và làm thế nào để những quyền này được đảm bảo trên thực tế?

Công ước CRC được xây dựng dựa trên bốn nguyên tắc nền tảng, làm kim chỉ nam cho mọi quy định cụ thể sau này. Đầu tiên là nguyên tắc không phân biệt đối xử (Điều 2), nghĩa là mọi trẻ em, dù thuộc bất kỳ quốc gia, dân tộc, giới tính hay tôn giáo nào, đều được hưởng các quyền lợi như nhau. Tiếp theo là nguyên tắc vì lợi ích tốt nhất của trẻ (Điều 3), đòi hỏi mọi quyết định liên quan đến trẻ em phải xem xét điều gì là tốt nhất cho sự phát triển của các em. Bên cạnh đó, trẻ em có quyền được sống, tồn tại và phát triển (Điều 6), bao gồm cả việc được chăm sóc sức khỏe, giáo dục và môi trường sống an toàn. Cuối cùng, công ước nhấn mạnh quyền được lắng nghe và tôn trọng ý kiến (Điều 12), nghĩa là trẻ em có quyền bày tỏ quan điểm trong các vấn đề ảnh hưởng đến cuộc sống của mình. Trong đó, các quyền được thể hiện thành 04 nhóm:

Thứ nhất, quyền được sống: Quyền được sống của trẻ trước hết là quyền được ăn, mặc, ở; quyền được đăng ký ngay lập tức sau khi sinh ra và quyền ngay từ khi ra đời có họ tên, có quốc tịch, và trong chừng mực có thể, quyền biết được cha mẹ mình và được cha mẹ mình chăm sóc; quyền được giữ gìn bản sắc của mình, kể cả quốc tịch, họ tên và các quan hệ gia đình, nơi nào trẻ em bị tước đoạt một cách phi pháp một vài hoặc tất cả yếu tố cấu thành bản sắc của nó thì các quốc gia thành viên phải giúp đỡ và bảo vệ thích hợp, nhằm nhanh chóng khôi phục lại bản sắc cho trẻ em đó; quyền được sống với cha, mẹ, không bị buộc phải cách ly cha mẹ, trừ trường hợp những nhà chức trách có thẩm quyền chịu sự xem xét của pháp luật quyết rằng sự cách ly là cần thiết cho những lợi ích tốt nhất của trẻ; quyền được nhận làm con nuôi ở một nước khác cũng như được hưởng những sự bảo vệ và điều kiện tương đương với những quy định hiện hành đối với chế độ con nuôi ở trong nước; quyền được hưởng mức độ cao nhất có thể có về sức khỏe và các phương tiện chữa bệnh và phục hồi sức khỏe; đối với trẻ em khuyết tật, Công ước quy định chúng phải được hưởng một cuộc sống trọn vẹn và tử tế trong những điều kiện đảm bảo phẩm giá, thúc đẩy khả năng tự lực và tạo điều kiện dễ dàng để trẻ em tham gia tích cực vào cộng đồng.

Thứ hai, quyền được phát triển: Công ước thừa nhận quyền của trẻ em được học hành, phát triển tối đa về nhân cách, tài năng, các khả năng về tinh thần và thể chất. Trẻ em có quyền được sống trong một cuộc sống có trách nhiệm trong xã hội tự do, theo tinh thần hiểu biết, hòa bình, khoan dung, sự bình đẳng giữa nam và nữ. Trẻ em có quyền được nghỉ ngơi, được vui chơi và tham gia các hoạt động giải trí phù hợp với lứa tuổi và được tự do tham gia các sinh hoạt văn hóa và nghệ thuật để phát triển.

Thứ ba, quyền được bảo vệ: Công ước quy định trẻ em phải được bảo vệ cả trước và sau khi sinh. Quyền được bảo vệ của trẻ em được xác định như sau: Trẻ em không bị mang ra nước ngoài bất hợp pháp. Trẻ em phải được bảo vệ khỏi mọi hình thức bạo lực về thể xác hoặc tinh thần. Trẻ em có quyền được hưởng sự bảo vệ và giúp đỡ đặc biệt của nhà nước trong những trường hợp bị tạm thời hay vĩnh viễn bị tước mất môi trường gia đình của mình hoặc vì những lợi ích tốt nhất của chính bản thân mình mà không được phép tiếp tục ở trong môi trường ấy. Trẻ em được bảo vệ khỏi sự bóc lột về kinh tế, khỏi những công việc gây nguy hiểm hoặc ảnh hưởng đến việc học hành của trẻ, hoặc có hại đối với sức khoẻ, tinh thần, đạo đức hay xã hội của trẻ em.

Trẻ em được bảo vệ khỏi việc bị sử dụng vào việc sản xuất và buôn bán bất hợp pháp các chất ma tuý và an thần. Trẻ em được bảo vệ chống lại mọi hình thức bóc lột cũng như lạm dụng về tình dục. Chống bắt cóc, buôn bán trẻ em vì bất kỳ lý do hay hình thức nào. Chống tra tấn, đối xử tàn ác, làm mất phẩm giá của trẻ em; trẻ em sẽ không bị xử án tử hình hay chung thân; không bị tước quyền tự do, không bị bắt bớ, giam giữ hoặc bỏ tù một cách bất hợp pháp hoặc tuỳ tiện. Trẻ em dưới 15 tuổi không trực tiếp tham gia chiến sự, không vào hàng ngũ lực lượng vũ trang. Khi bị phạm tội, trẻ em được đối xử theo cách thức riêng.

Thứ tư, quyền được tham gia, phát biểu đối với các vấn đề có liên quan: Công ước thừa nhận trẻ em có quyền tự do bày tỏ ý kiến, tự do tư tưởng, tự do tín ngưỡng và tự do tôn giáo, tự do kết giao và tự do hội họp hòa bình, tự do tìm kiếm, nhận và phổ biến mọi loại thông tin tư tưởng, không kể biên giới dưới bất kỳ hình thức nào. Trẻ em có quyền được tham gia phát biểu về các vấn đề có liên quan. Các quốc gia phải tạo điều kiện, cơ hội cho trẻ em nói lên ý kiến của mình và những ý kiến đó phải được coi trọng. Không một trẻ em nào phải chịu sự can thiệp tuỳ tiện hay bất hợp pháp vào việc riêng tư của mình, gia đình, nhà cửa, thư tín cũng như những sự công kích bất hợp pháp vào danh dự và thanh danh của trẻ.

Mặc dù CRC đã tạo ra khuôn khổ pháp lý toàn diện, việc thực thi trên thực tế vẫn gặp nhiều thách thức. Nhiều trẻ em ở các nước nghèo vẫn phải đối mặt với tình trạng suy dinh dưỡng, thiếu giáo dục, hoặc thậm chí là bị buộc phải lao động sớm. Bạo lực học đường, xâm hại tình dục trẻ em vẫn là vấn nạn nhức nhối ở nhiều quốc gia. Hơn nữa, sự phát triển của internet cũng đặt ra những rủi ro mới như bắt nạt trực tuyến, tiếp xúc với nội dung độc hại.

Để khắc phục những thách thức này, cần có sự chung tay của toàn xã hội. Chính phủ các nước cần tăng cường hệ thống pháp luật, đầu tư vào y tế, giáo dục và các dịch vụ bảo vệ trẻ em. Gia đình và nhà trường phải giáo dục trẻ các quyền của mình; đồng thời lắng nghe, tôn trọng tiếng nói của các em. Các tổ chức quốc tế như UNICEF cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các quốc gia thực hiện CRC hiệu quả.

Công ước về Quyền Trẻ em không chỉ là một văn bản pháp lý, mà còn là lời cam kết của toàn nhân loại trong việc xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn cho trẻ em. Mỗi trẻ em đều xứng đáng được sống trong yêu thương, được học tập, vui chơi và phát triển trong một môi trường an toàn. Bảo vệ quyền trẻ em không chỉ là trách nhiệm của riêng ai, mà là nghĩa vụ chung của tất cả chúng ta – vì một tương lai mà mọi trẻ em đều có cơ hội tỏa sáng. 

                                                                                                                     Lê Minh