Chính quyền địa phương là một bộ phận không thể thiếu trong cấu trúc quyền lực nhà nước, đóng vai trò trực tiếp điều hành và quản lý mọi mặt đời sống xã hội tại các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã. Trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng, trải qua nhiều giai đoạn phát triển, mô hình tổ chức chính quyền địa phương đã có những điều chỉnh để phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Việc chuyển đổi sang mô hình chính quyền địa phương 02 cấp (cấp tỉnh và cấp xã) không chỉ là sự kế thừa những thành tựu mà còn là sự đột phá nhằm khắc phục những hạn chế của mô hình đa cấp trước đây (tỉnh, huyện, xã).

        Trong thời kỳ đổi mới, thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, trước yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn xây dựng hệ thống chính trị thật sự tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn Cách mạng mới. Đảng ta đã ban hành nhiều Nghị quyết, kết luận nhấn mạnh các nhiệm vụ cụ thể về tinh gọn tổ chức bộ máy hoặc nghiên cứu xây dựng mô hình tổng thể tổ chức bộ máy hệ thống chính trị trong giai đoạn mới như: Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25 tháng 10 năm 2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Trên cơ sở kế thừa kết quả đạt được sau 7 năm thực hiện Nghị quyết 18, nguyên nhân và bài học kinh nghiệm, để tiếp tục đẩy mạnh cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy, xây dựng, hoàn thiện, nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của đất nước trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc. Kết luận số 121-KL/TW ngày 24/01/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW đã chỉ ra các nguyên tắc, yêu cầu và nhiệm vụ, giải pháp tiếp tục xây dựng, hoàn thiện tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị trong thời gian tới.

        Để bảo đảm thực hiện quyết liệt, có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp nêu tại Kết luận số 121-KL/TW và Kết luận số 126-KL/TW, ngày 14/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025, ngày 28/02/2025 Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Kết luận số 127-KL/TW về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Theo đó, Bộ chính trị yêu cầu: “… Nghiên cứu định hướng sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 2 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Việc nghiên cứu phải tiến hành khách quan, dân chủ, khoa học, cụ thể, sâu sắc, cầu thị, sát đúng với tình hình thực tiễn; khắc phục triệt để chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, chia cắt về địa bàn, lĩnh vực, tổ chức trung gian cồng kềnh; bảo đảm hoạt động thông suốt, hiệu lực, hiệu quả, nâng cao vai trò lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới. Xác định quyết tâm chính trị cao nhất, triển khai thực hiện theo phương châm "vừa chạy vừa xếp hàng"…

        Để tiếp tục triển khai thực hiện nhiệm vụ này, ngày 12 tháng 4 năm 2025,  Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XII ban hành Nghị quyết số 60-NQ/TW, thông qua một số nội dung cụ thể tiếp tục thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp để hoàn thiện và nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, theo đó: “…Về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp: (1) Đồng ý chủ trương tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp: Cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương), cấp xã (xã, phường, đặc khu trực thuộc tỉnh, thành phố); kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện từ ngày 01/7/2025 sau khi Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 (sửa đổi) có hiệu lực thi hành. (2) Đồng ý số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sáp nhập là 34 tỉnh, thành phố (28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương); tên gọi và trung tâm chính trị - hành chính của đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sắp xếp được xác định theo các nguyên tắc nêu tại Tờ trình và Đề án của Đảng uỷ Chính phủ (Danh sách chi tiết kèm theo). (3) Đồng ý sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã bảo đảm cả nước giảm khoảng 60 - 70% số lượng đơn vị hành chính cấp xã so với hiện nay…”.

        Để bảo đảm tiến độ, yêu cầu về hợp nhất, sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện và tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã,  ngày 25/5/2025 Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Kết luận số 157-KL/TW về triển khai thực hiện các nghị quyết, kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính theo đó Bộ chính trị giao - Ban Thường vụ các tỉnh ủy, thành ủy chủ động công tác chuẩn bị các điều kiện cần thiết, sẵn sàng quy trình, thủ tục (Bao gồm: Bố trí cơ sở vật chất, trang thiết bị, các điều kiện bảo đảm phục vụ công tác của cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các cơ quan chức năng cấp xã, cấp tỉnh mới; Ban hành các quyết định kết thúc hoạt động các đảng bộ quận, huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Ban hành các quyết định thành lập đảng bộ xã, phường, đặc khu; các quyết định chỉ định ban chấp hành, ban thường vụ, bí thư, phó bí thư, ủy viên Ủy ban kiểm tra, chủ nhiệm, phó chủ nhiệm Ủy ban kiểm tra đảng ủy xã, phường, đặc khu nhiệm kỳ 2025 - 2030 đồng bộ với chuẩn bị nhân sự hội đồng nhân dân xã, phường, đặc khu nhiệm kỳ 2026 - 2031; Thành lập, quyết định chức năng, nhiệm vụ, quy chế làm việc, biên chế của cơ quan chuyên trách tham mưu, giúp việc, đơn vị sự nghiệp của cấp ủy, Mặt trận Tổ quốc, cơ quan chuyên môn, đơn vị sự nghiệp thuộc Ủy ban nhân dân cấp xã... Thành lập, quyết định chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế các cơ quan chuyên trách tham mưu, giúp việc, đơn vị sự nghiệp cấp ủy cấp tỉnh; Thành lập, quyết định chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; Thành lập, quyết định chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy cơ quan Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh....) để tổ chức triển khai thực hiện chuyển giao chức năng, nhiệm vụ từ cấp huyện về cấp xã sau sáp nhập ngay sau khi các văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực từ 01/7/2025; bảo đảm kiện toàn tổ chức bộ máy, điều kiện làm việc của các cơ quan cấp tỉnh, cấp xã sau khi sáp nhập hoạt động thông suốt, đồng bộ, hiệu lực, hiệu quả, không để gián đoạn công việc, không bỏ trống địa bàn, lĩnh vực, không để ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và Nhân dân. Đưa vào hoạt động cấp xã mới từ ngày 01/7/2025, phấn đấu hoàn thành trước ngày 15/7/2025; cấp tỉnh phấn đấu hoàn thành trước ngày 15/8/2025. Nghiêm cấm việc tác động, can thiệp trong quá trình sắp xếp nhân sự; xử lý nghiêm vi phạm (nếu có).

        Khẳng định rằng: Chủ trương sáp nhập, hợp nhất đơn vị hành chính cấp tỉnh, tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp và sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã là một định hướng lớn, mang tầm chiến lược của Trung ương đang triển khai khẩn trương, kiên quyết, dứt khoát, trên cơ sở tham vấn rộng rãi, đặt sự đồng thuận làm nền tảng. Đây là một cuộc cách mạng, là bước đột phá về thể chế, chuẩn bị cho “tầm nhìn trăm năm” phát triển đất nước. Sắp xếp đơn vị hành chính và xây dựng mô hình chính quyền địa phương 02 cấp là yêu cầu cấp thiết, tất yếu; nhằm tái định vị không gian phát triển tự nhiên và kinh tế, gắn kết về lịch sử, văn hóa, địa lý để hình thành nên một thực thể hành chính – kinh tế có quy mô đủ lớn, từ đó mở rộng tầm phát triển đi đôi với đổi mới, nâng cao năng lực quản trị đủ mạnh, có sức cạnh tranh cao để hội nhập chuỗi giá trị quốc gia và toàn cầu. Tạo điều kiện để địa phương và đất nước ta phát triển đồng đều hơn, hình thành các trung tâm kinh tế mới có sức cạnh tranh cao hơn ở tầm khu vực và quốc tế. Quan trọng hơn là để hướng tới mục tiêu hình thành chính quyền số, quản trị số, phát triển đô thị văn minh, vùng kinh tế tích hợp và hành chính linh hoạt, giúp giao dịch hành chính được xử lý nhanh, minh bạch, tiết kiệm thời gian và chí phí cho người dân và doanh nghiệp theo quan điểm “cái mới phải tốt hơn cái cũ”, Nhân dân phải được phục vụ tốt hơn.

        Việc xây dựng chính quyền địa phương 02 cấp nhằm đáp ứng ngày càng cao của công cuộc đổi mới, cải cách hành chính, cải cách thể chế. Mô hình chính quyền 02 cấp với sự phân cấp rõ ràng giữa cấp tỉnh và cấp xã, được kỳ vọng sẽ tối ưu hóa hiệu quả quản lý, nâng cao năng lực phục vụ nhân dân và phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế của từng địa phương.

        Từ thực tiễn sắp xếp, hợp nhất đơn vị hành chính và xây dựng tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp bước đầu chúng ta thấy rằng những hiệu quả mà mô hình này mang lại đó là:

        Thứ nhất, tinh gọn bộ máy: Mô hình đa cấp đôi khi dẫn đến sự chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các cấp, gây lãng phí nguồn lực và chậm trễ trong giải quyết công việc. Mô hình chính quyền địa phương 02 cấp giúp giảm bớt một cấp trung gian (cấp huyện), từ đó giảm bớt biên chế, tiết kiệm ngân sách và nâng cao tính minh bạch. Đồng thời, mô hình chính quyền địa phương 02 cấp sẽ nhằm nâng cao năng lực quản lý: Việc tập trung quyền hạn và trách nhiệm vào 02 cấp: cấp tỉnh và cấp xã cho phép mỗi cấp chuyên sâu hơn vào các lĩnh vực quản lý của mình. Cấp tỉnh tập trung vào quy hoạch, chính sách vĩ mô và điều phối tổng thể, trong khi cấp xã trực tiếp thực hiện các chính sách, cung cấp dịch vụ công và giải quyết các vấn đề sát sườn với người dân.

        Thứ hai, mô hình này sẽ làm phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm: với quyền hạn được phân định rõ ràng, chính quyền cấp tỉnh và cấp xã sẽ có nhiều không gian hơn để chủ động đưa ra các quyết sách phù hợp với đặc thù địa phương, đồng thời chịu trách nhiệm cao hơn về hiệu quả thực hiện. Mặt khác, mô hình chính quyền địa phương 02 cấp sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội: một bộ máy hành chính hiệu quả sẽ tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư, kinh doanh, thu hút nguồn lực và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Việc giải quyết thủ tục hành chính nhanh chóng, minh bạch sẽ giảm gánh nặng cho doanh nghiệp và người dân, góp phần cải thiện chỉ số năng lực cạnh tranh…

        Như vậy, xây dựng chính quyền địa phương 02 cấp là một cuộc cách mạng, là bước đi chiến lược trong tiến trình xây dựng và phát triển đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng, hướng tới một nền hành chính hiện đại, chuyên nghiệp, hiệu quả và phục vụ Nhân dân. Mặc dù còn nhiều thách thức cần vượt qua, với quyết tâm chính trị mạnh mẽ, sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị và sự tham gia của Nhân dân, mô hình này chắc chắn sẽ phát huy tối đa hiệu quả, góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của đất nước. Việc xây dựng một nền hành chính thực sự của dân, do dân và vì dân sẽ là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

                                                                                                                          Ngọc Huyền