Theo Điều 1 Công ước quốc tế về quyền trẻ em ngày 20/11/1989, Việt Nam phê chuẩn ngày 20/2/1990 quy định: trẻ em có nghĩa là bất kỳ người nào dưới 18 tuổi, trừ trường hợp pháp luật có thể được áp dụng với trẻ em đó quy định tuổi thành niên sớm hơn; Điều 1 Luật Trẻ em năm 2016 quy định: “Trẻ em là người dưới 16 tuổi”, như vậy, pháp luật Việt Nam quy định độ tuổi thành niên của trẻ em Việt Nam sớm hơn 2 tuổi so với Công ước của Liên Hợp quốc về quyền trẻ em. Bảo vệ trẻ em, chống mọi xâm hại trẻ em là một vấn đề lớn được toàn xã hội quan tâm.

Xâm hại trẻ em là một vết sẹo nhức nhối trong bức tranh xã hội hiện đại, để lại những di chứng nặng nề không chỉ về thể chất mà còn hằn sâu trong tâm hồn non nớt của các em. Đặc biệt tại Quảng Bình, một tỉnh có địa bàn rộng, nhiều vùng miền núi, vùng sâu vùng xa, việc tuyên truyền và giáo dục phòng chống xâm hại trẻ em càng cần được quan tâm và thực hiện bằng những hình thức phong phú, phù hợp với đặc điểm từng địa phương. Để công tác này đạt hiệu quả cao nhất, đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, hướng dẫn trẻ em nhận biết và mạnh dạn lên tiếng khi bị xâm hại không chỉ là một giải pháp mà còn là một chiến lược toàn diện, mang tính quyết định đến sự an toàn và phát triển lành mạnh của thế hệ tương lai của tỉnh nhà.

Thời gian qua, trên địa bàn tỉnh Quảng Bình vẫn còn xảy ra một số vụ việc xâm hại trẻ em, để lại hậu quả nghiêm trọng không chỉ với nạn nhân mà còn ảnh hưởng đến tâm lý cộng đồng. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức của người dân về quyền trẻ em còn hạn chế, trẻ em chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng tự bảo vệ, trong khi kẻ xấu ngày càng tinh vi trong thủ đoạn. Trước thực trạng đó, việc đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, giáo dục phòng chống xâm hại trẻ em không chỉ là nhiệm vụ cấp thiết mà còn là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, gia đình, nhà trường và toàn xã hội.

Hiện nay, tại tỉnh ta có rất nhiều hình thức để tuyên truyền, hướng dẫn trẻ em nhận biết và mạnh dạn lên tiếng khi bị xâm hại, nâng cao nhận thức và kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ em. Trong đó phải kể đến một số hình thức cơ bản như:

Thứ nhất, tuyên truyền trong trường học. Đây là hình thức đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách và xây dựng ý thức công dân cho trẻ em, là nền tảng để các em lớn lên trở thành những người có trách nhiệm, biết tôn trọng pháp luật và bảo vệ quyền lợi của bản thân và của người khác. Các trường học trên địa bàn đã đưa nội dung phòng chống xâm hại trẻ em vào tiết sinh hoạt lớp, tiết giáo dục công dân, hoạt động ngoại khoá. Nhiều trường tổ chức tập huấn kỹ năng tự vệ, kỹ năng nhận biết tình huống nguy hiểm cho học sinh thông qua trò chơi, tiểu phẩm, xử lý tình huống. Đối với hình thức này được thể hiện dưới một số các hoạt động như: lồng ghép nội dung phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em vào các môn học chính khóa hoặc hoạt động ngoại khóa; tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề, hội thảo, diễn đàn, cuộc thi tìm hiểu về quyền trẻ em và phòng, chống xâm hại; các cuộc thi trực tuyến; tổ chức các Phiên tòa giả định, sân khấu hóa trong đó có các nội dung liên quan đến bảo vệ quyền trẻ em; cấp phát tờ rơi, tờ gấp, tài liệu, treo băng rôn có nội dung phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em tại các trường học để giúp các em phân biệt hành vi xâm hại, bạo lực và cách ứng phó an toàn; thành lập và duy trì các câu lạc bộ “Thanh niên với pháp luật” trong các trường học (hiện nay, trên địa bàn tỉnh Quảng Bình có các CLB Thanh niên với pháp luật tại các Trường: THPT chuyên Võ Nguyên Giáp; THPT Phan Đình Phùng; THPT Đồng Hới; THPT Ninh Châu; THPT Ngô Quyền), thành lập các đội công tác xã hội trường học để trẻ em có thể chia sẻ và được hỗ trợ; tập huấn cho đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục về kỹ năng nhận biết, xử lý các vụ việc xâm hại trẻ em.

Thứ hai, tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng. Hình thức này đóng vai trò cực kỳ quan trọng, đây là kênh tiếp cận rộng rãi, có sức lan tỏa lớn, giúp thông tin đến được với đông đảo đối tượng trẻ em ở mọi lứa tuổi và mọi hoàn cảnh. Thời gian qua, báo chí, phát thanh – truyền hình, đặc biệt là các trang thông tin điện tử, mạng xã hội… đã và đang trở thành kênh tuyên truyền chủ lực. Tỉnh Quảng Bình đã phối hợp với các cơ quan báo chí trung ương và địa phương xây dựng nhiều chuyên mục, phóng sự, bài viết phản ánh về công tác bảo vệ trẻ em, nêu gương điển hình và cảnh báo các thủ đoạn xâm hại. Hình thức này bao gồm các hoạt động như: xây dựng các chương trình truyền hình, phát thanh, bài viết trên báo chí, các trang mạng xã hội (Facebook, Zalo, TikTok...) với nội dung dễ hiểu, gần gũi với trẻ em về các dạng bạo lực, xâm hại và cách phòng tránh, tố giác; phát sóng các thông điệp, phóng sự, tiểu phẩm truyền thông về nội dung phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em để nâng cao nhận thức cho trẻ em và phụ huynh.

Thứ ba, tổ chức các hoạt động cộng đồng. Đây cũng là hình thức đóng vai trò quan trọng góp phần hình thành nên nhân cách pháp lý cho trẻ em. Thông qua các buổi sinh hoạt chuyên đề tại thôn, bản, khu phố; hội thi, hội diễn văn nghệ với chủ đề về quyền trẻ em, phòng chống bạo lực và xâm hại tình dục được tổ chức thường xuyên, thu hút đông đảo người dân tham gia. Đây là hình thức gần gũi, dễ hiểu, phù hợp với các địa bàn dân cư vùng nông thôn, miền núi. Hình thức này cũng bao gồm các hoạt động như: tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng sống, kỹ năng tự vệ cho trẻ em tại các trung tâm sinh hoạt cộng đồng, nhà văn hóa thôn, xóm, phường, xã; tổ chức các sự kiện, chiến dịch truyền thông cấp tỉnh, huyện, xã về bảo vệ trẻ em, thu hút sự tham gia của cộng đồng; xây dựng và phát triển các đường dây nóng; phổ biến rộng rãi tổng đài điện thoại quốc gia bảo vệ trẻ em (Tổng đài 111) để trẻ em và người dân có thể gọi điện tố giác, tìm kiếm sự giúp đỡ.

Thứ tư, xây dựng và duy trì các mô hình bảo vệ trẻ em tại cộng đồng. Tại Quảng Bình, hình thức này đã được triển khai hiệu quả, trong đó, đã thành lập các nhóm công tác xã hội, mạng lưới tình nguyện viên bảo vệ trẻ em tại cơ sở. Bên cạnh đó, phát triển mô hình “Nhà trọ an toàn về an ninh trật tự”, mô hình “Địa chỉ tin cậy – nhà tạm lánh tại cộng đồng” để hỗ trợ khẩn cấp cho các nạn nhân bị bạo lực trong đó có trẻ em.

Thứ năm, phối hợp với gia đình. Các cơ quan, tổ chức thường xuyên phối hợp với gia đình để tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho cha mẹ, người chăm sóc trẻ em về cách nhận biết dấu hiệu xâm hại, cách lắng nghe và hỗ trợ con cái khi bị xâm hại; vận động cha mẹ thường xuyên trò chuyện, trang bị kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ cho con em mình.

Thứ sáu, phát huy vai trò của tổ chức đoàn thể, cá nhân như: Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân… đây là lực lượng nòng cốt trong công tác tuyên truyền tại cơ sở. Các tình nguyện viên bảo vệ trẻ em, cộng tác viên công tác xã hội đã chủ động tiếp cận các hộ gia đình, trẻ em có nguy cơ bị xâm hại để tuyên truyền, hỗ trợ kịp thời. Bên cạnh đó, cần duy trì và phát huy vai trò của các câu lạc bộ Nông dân với pháp luật, Phụ nữ với pháp luật… để học hỏi, trao đổi, chia sẻ các kỹ năng bảo vệ con trước các nguy cơ bị xâm hại.

Để công tác tuyên truyền phòng chống xâm hại trẻ em tại Quảng Bình đạt hiệu quả cao hơn cần thực hiện một số các giải pháp như sau:

Một là, tăng cường tập huấn cho đội ngũ cán bộ làm công tác trẻ em về kỹ năng truyền thông, xử lý thông tin, hỗ trợ nạn nhân. Một trong những giải pháp then chốt nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng chống xâm hại trẻ em là nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác trẻ em ở cơ sở. Tại Quảng Bình, phần lớn lực lượng này là cán bộ kiêm nhiệm tại xã, phường, thôn bản, giáo viên, cộng tác viên bảo vệ trẻ em, đoàn viên thanh niên, hội viên phụ nữ... Tuy có tinh thần trách nhiệm nhưng nhiều người còn hạn chế về kỹ năng chuyên môn, đặc biệt là kỹ năng truyền thông giáo dục, phát hiện sớm nguy cơ, xử lý tình huống và hỗ trợ nạn nhân sau xâm hại.

Hai là, xây dựng và nhân rộng các mô hình truyền thông sáng tạo, dễ tiếp cận, phù hợp với từng nhóm đối tượng. Để công tác phòng chống xâm hại trẻ em thực sự lan tỏa và đi vào chiều sâu, việc truyền thông cần được đổi mới cả về nội dung lẫn hình thức. Thay vì những thông điệp tuyên truyền khô khan, khó tiếp cận, các mô hình truyền thông sáng tạo – sinh động, gắn với thực tiễn cuộc sống và phù hợp với đặc điểm tâm lý từng nhóm đối tượng đang ngày càng chứng minh được hiệu quả rõ nét.

Ba là, xây dựng, phát triển mô hình câu lạc bộ pháp luật tại các trường THCS. Đây là nơi trang bị cho các em các kiến thức mới sơ đẳng, hình thành cho các em ý thức tự bảo vệ mình trước nguy cơ bị xâm hại.

Bốn là, huy động sự tham gia của toàn xã hội, đặc biệt là các doanh nghiệp, tổ chức quốc tế trong việc hỗ trợ tài chính, kỹ thuật cho công tác truyền thông. Công tác truyền thông phòng chống xâm hại trẻ em không thể chỉ dựa vào nỗ lực của các cơ quan nhà nước, mà cần có sự chung tay mạnh mẽ của toàn xã hội. Trong đó, vai trò của các doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế là rất quan trọng, vừa tạo nguồn lực tài chính ổn định, vừa đóng góp kỹ thuật, công nghệ, kinh nghiệm và cách tiếp cận hiện đại.

Năm là, tạo môi trường an toàn, thân thiện cho trẻ em ngay từ gia đình, nhà trường đến cộng đồng. Môi trường sống đóng vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách, cảm xúc và khả năng tự bảo vệ của trẻ em. Một đứa trẻ chỉ thực sự an toàn khi được sống, học tập và vui chơi trong môi trường mà các em được lắng nghe, được tôn trọng, được yêu thương và có thể lên tiếng khi gặp nguy hiểm. Do đó, việc xây dựng môi trường an toàn, thân thiện cho trẻ không thể chỉ dừng lại ở khẩu hiệu, mà cần bắt đầu từ những hành động cụ thể trong từng “vòng tròn bảo vệ” xung quanh trẻ: gia đình – nhà trường – cộng đồng.

Phòng chống xâm hại trẻ em là một quá trình bền bỉ, lâu dài, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ và sáng tạo. Việc đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền chính là chìa khóa để nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi và góp phần xây dựng một môi trường sống an toàn, lành mạnh cho trẻ em Quảng Bình phát triển toàn diện.

                                                                                                Trần Công Trung